Tarih
- Geçmişte Kalanlarla ilgili bir animasyon...
İzlemek için tıklayın. Süryani Kadim Patrikhanesi Elazığ'da
SÜRYANİ KADİM PATRİKHANESİ ELAZIĞ’DA
M.S.969-1042
İncili Şemmas Dr. İshak Tanoğlu
Dünyadaki Hıristiyanların bağlı olduğu dört merkezi Patrikhane; Antakya, İskenderiye, İstanbul ve Roma’dır.
Bunlardan Antakya Patrikhanesi günümüze kadar Süryanilerin yönetimindedir.
Antakya Patrikhanesi tarihsel süreç içinde değişik şehirlerde bulunmak durumunda kaldı. Bu şehirlerden biri de Elazığ’dır.
Elazığ’ın ilkçağdaki yaygın ismi Alzi, ortaçağdaki ismi Hanzit ve günümüzde ise Elazığ’dır.
Süryaniler tarihte Aramiler olarak adlandırılır ve Mezopotamya’nın (Fırat ve Dicle nehirlerinin bulunduğu alan) yerli kavimlerinden biridir.
Aramiler M.Ö. 1000 yıllarında Sivas, Malatya, Elazığ, Diyarbakır, Adıyaman, Maraş, Antep, Adana, Mersin, Urfa, Mardin, Nusaybin, Hama, Humus, Halep, Şam vb. şehirlerde krallıklar kurdular.
Büyük İskender’den sonra kurulan Komagene Krallığı Arami ağırlıklıydı ve Elazığ’ı da kapsıyordu.
Urfa’da kurulan Abgar Krallığı da Arami ağırlıklıydı, Aramice konuşma dillerinden biriydi ve bu krallık Elazığ’ı kapsıyordu.
İsa Mesih’in gelişiyle Hıristiyanlığı kabul eden ilk krallık, Abgar Krallığıdır. Böylece Hıristiyan olan Aramiler “Süryani” adını almışlardır.
Abgar krallığı içinde birçok kilise kuruldu. Elazığ Harput Meryem Ana Süryani Kadim Kilisesinin yapılışı da bu döneme rastlar. (M.S. 179)
Antakya’da kurulan Patrikhane’nin ilk merkezi Antakya’dır ve günümüzde Antakya Süryani Kadim Ortodoks Patrikhanesi olarak tanımlanır ve günümüzdeki merkezi Şam’dır.
M.S. 965 yılında Bizans İmparatoru Nikaporos bölgeden Arapları çıkarınca Süryani Patriği VII. Yuhanna’ya, Patrikhaneyi ve Süryanileri Malatya, Hanzit ve Klesura bölgesine getirmesini söyler. Hanzit bugünkü modern Elazığ, Klesura ise bugünkü Elazığ ili Sivrice ilçesidir.
(Harita 1)
(Harita 2)
Patrik VII. Yuhanna Patrikhaneyi Hanzit’in (Elazığ) Barid bölgesine (Elazığ ili Sütlüce Köyü civarı) M.S. 969 yılında kurdu. Barid-Berid soğuk anlamına gelmektedir. Sütlüce köyünün bir önceki isimi de Beritalan’dır.
Burası Elazığ-Baskil yolunun 30. Kilometresi civarıdır ve günümüzde burada antik Ortaçağ kalıntıları olan bir sit alanı mevcuttur.
Patrik VII. Yuhanna burada bir manastır kurmuş, Barid Manastırı olarak tanımlamıştır.
M.S. 969 yılında patrikhane olan Hanzit (Elazığ) Barid Manastırı aynı zamanda önemli bir eğitim ve öğretim kurumu olmuştur. Burada üretilen dua ve ilahiler Süryani kilisesinde kullanılmaya başlanmıştır. Barid Manastırından Patrik, Mafiryan ve Metropolitler yetişmiştir. Ayrıca burada gömülmüş Patriklerimiz vardır.
10. yüzyılda Barid Manastırı (Baskil-Elazığ) dışında başka ünlü manastırlarımız da şunlardır;
1-) Mor Ahron Manastırı (Baskil/Elazığ)
2-) Mor Ahron D’şigore Manastırı (Harput/Elazığ)
3-) Bnay Bauth/Meryemana Manastırı (Harput/Elazığ)
4-) Eliya Bar Gagi Manastırı (Sivrice/Elazığ)
5-) Abdul Mesih Manastırı (Değirmenönü-Zenteriç/Elazığ)
10. yüzyılda Elazığ’da (Hanzit) bir patrikhane ve dört metropolitlik vardır. Bunlar;
1-) Hısn-ı Ziyat=Harput Metropolitliği
2-) Klesura=Sivrice Metropolitliği
3-) Arşmişat=Palu Metropolitliği
4-) Tel Arsenius=Pertek Metropolitliği
Patrikhane Elazığ’da (Hanzit) 75 yıl kaldıktan sonra M.S.1042 yılında Diyarbakır’a yerleşmiştir. Daha sonra 1166 yılında Patrik Mor Mikael Rabo döneminde Malatya’ya geçmiştir.
Patrikhanenin Hanzit’te (Elazığ) kurulmasıyla; Elazığ ve Malatya Süryanilerle dolmuş, bu iki şehirde 58 kilise kurulmuş, yaklaşık 60 bin nüfusa ulaşılmıştır.
Hanzit isminin Elazığ’ın Ortaçağdaki ismi olduğu bilgisi yeterince bilinmediğinden Patrikhanemizin Elazığ’a geldiği ve M.S. 969-1042 yılları arasında Elazığ’da kaldığı bilgisini belirtmek gerektiği düşüncesi bu makalenin yazılma nedeni olmuştur.
Böylece bu yazınsal bilgi eksikliğini düzeltmek gerekiyor. Antakya Süryani Kadim Patrikhanesinin Antakya’dan sonra Anadolu’ya geldiği ilk il Elazığ’dır. Patrikhane Anadolu’da daha sonra Diyarbakır, Malatya ve son olarak Mardin’e yerleşmiştir.
Mart 2018
Elazığ
İncili Şemmas Dr. İshak Tanoğlu
KAYNAKLAR:
1-) Antakya Süryani Kadim Ortodoks Kilisesi Patriklerinin Özgeçmişi, Yazan: M.Hanna Dolabani, Çeviren: A.Gabriel Akyüz, İstanbul 2006.
2-) Saçılmış İnciler, Süryanilerin Yazınsal Tarihi, Yazan: Patrik Afrem Barsavm, Çeviren: Zeki Demir İstanbul 2005.
3-) Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Yazan: Ernest Honigmann, Çeviren: Dr.Fikret Işıltan, İstanbul 1970.
4-) Harput Yollarında I.Cilt, Yazan: İshak Sunguroğlu, İstanbul 1958.
5-) Peygamberler Şehri Urfa, Yazan: Mustafa Ayataç, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1988.
6-) XVI. Yüzyılda Harput Sancağı, Yazan: Dr. Mehmet Ali Onal, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989.
7-) Palu-Harput 1878, Yazan: Arsen Yarman, Derlem Yayınları, Nisan 2010 İstanbul.
8-) Mor Mikael Rabo, Kronik, İsveç 2006.
9-) Elazığ Kültür Envanteri, Elazığ Valiliği, Elazığ, 2009.
10-) Eserleriyle Mor Afrem, Çeviren: Sara Tanoğlu, İstanbul, 2006.
11-) Mezopotamya ve Eski Yakındoğu, İletişim Yayınları, İstanbul, 1996.
12-) Işuwa’dan Tunceli’ye, Yazan: Ertuğrul Danık, Ankara 2010.
13-) Deyrulzafaran Manastırının Tarihi, Yazan: Efrem Barsavm, Çeviren: Gabriel Akyüz, İstanbul 2006.
14-) Anadolu’nun Fethi: Selçuklular Dönemi, Yazan: Prof.Dr.Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1993.
15-) Urfalı Mateos Vekayi-Namesi (952-1136), Çeviren: Hrant D. Andreasyan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
16-) Süryani Vakanüvisler, Yazan: Ephrem-Isa Yousıf, Çeviren: Mustafa Aslan, Doz Yayıncılık, Nisan 2009.